Ostrowskie Towarzystwo Naukowe zaprasza na 79. wykład z cyklu „Forum Ostrowskiego Towarzystwa Naukowego”.

Gościem kolejnej edycji wydarzenia będzie prof. dr hab. Stanisław Bereś, który wygłosi wykład pt. "Inwigilacja literatury polskiej".

Forum Synagoga w Ostrowie Wielkopolskim 

ul. Raszkowska 21, Ostrów Wlkp. 

12 września 2025 (piątek), o godzinie 18.00

Wstęp wolny 

O wykładzie

PRL, jako państwo totalitarne, dążyło do pełnej kontroli życia i poglądów swych obywateli. Szczególną wagę przywiązywało do intelektualnych elit, zdolnych do promieniowania na całe społeczeństwo. Dlatego przez prawie pół stulecia tajne służby z maniacką uwagą inwigilowały życie i twórczość pisarzy, artystów oraz uczonych, niejednokrotnie w nie ingerując – czasem brutalnie. Aby więc uzyskać wiarygodny obraz literatury i sztuki lat 1945-1989 należy poznać zawartość archiwów aparatu komunistycznej władzy. Tymczasem, mimo upływu 35 lat od upadku PRL, ich znajomość jest uderzająco niska. Wynika to z kilku powodów, m.in. z ogromu dokumentów pozostałych po aparacie władzy oraz zniszczenia ich części przez funkcjonariuszy bezpieki. Mimo to, według przybliżonych szacunków, zachowało się ok. 2,5 mln stron dokumentów cenzury (1 km półek archiwalnych). Cenzorzy czytali bowiem wszystko, co zostało napisane w języku polskim na przestrzeni 45 lat, eliminując każdą treść, którą uznali za szkodliwą dla władzy. Wszystko to było naturalnie pedantycznie protokołowane. Akta służb tajnych to z kolei 90 km dokumentów. Jaki ich procent dotyczy literatury, nie sposób oszacować. Jak dotąd, zewidencjonowano ok. 100 tys. dokumentów (o objętości od 2 do 20 stron). Przyjmijmy roboczo, że to ok. 0,5 km półek. Jest to imponujący plon pracy funkcjonariuszy aparatu bezpieki i stutysięcznej armii tajnych współpracowników, którzy pilnie śledzili życie polskich pisarzy, spisywali ich każde słowo, wygłaszane podczas zebrań ZLP i w prywatnych rozmowach. Jedno jest pewne: nie ma nigdzie w Polsce równie bogatych zbiorów archiwalnych, dotyczących literatury drugiej połowy XX wieku. Nie ma też zbiorów równie mało zbadanych. Jaki obraz ukrywają? Co wiemy w roku 2025?

O prelegencie

Stanisław Bereś (1950) - historyk literatury, krytyk, eseista, poeta, tłumacz. Profesor polonistyki i dziennikarstwa Uniwersytetu Wrocławskiego. W latach 1987-93 wykładał na Uniwersytecie Charles de Gaulle`a w Lille (Francja). Redaktor „Telewizyjnych Wiadomości Literackich” TVP 2 (1996-2011) oraz „Latarnika” (1997-1998). Juror nagród literackich Nike (1996-2003) oraz Angelus (2006-2016). Od 2013 redaktor naczelny serii Biblioteka Narodowa.  

W tekstach naukowych skupiał się na literaturze polskiej XX-XXI wieku oraz problematyce medioznawczej; w rozmowach-rzekach i rozmowach-deltach (z pisarzami polskimi) łączył literaturoznawstwo z publicystyką. W pracach edytorskich integrował dokumentalistykę historyczną z literacką. W poezji łączył ekspresyjną wizyjność z eschatologią oraz autoironią. Opublikował 30 książek m.in.: „Ostatnia wileńska plejada” (1991), „Poètes de l`Apocalypse” (1991), „Uwięziony w śmierci” (1992), „Szuflada z Atlantydy” (2002), „Rozmowy ze Stanisławem Lemem” (1987, późniejsze wydania: „Tako rzecze… Lem” 2002) „Pół wieku czyśćca. Rozmowy z Tadeuszem Konwickim” (1987), „Historia literatury polskiej w rozmowach XX-XXI” (2002), „Historia i fantastyka. Rozmowy z Andrzejem Sapkowskim” (2006), „Wojaczek wielokrotny. Wspomnienia…” (2008), „Gajcy. W pierścieniu śmierci” (2016), "Niepamięć. O literaturze polskiej XX wieku" (2020),. Nakręcił 3 filmy dokumentalne dla TVP: "Biały brat Papuasów" (1998), "Ciało kamienia. Igor Mitoraj" (1999), "Wydaj to sam" (2000).

Inf. OTN